تصویری از پنج گنج نظامی گنجوی

از آن جا که حکیم نظامی گنجوی از گویندگان و سرآمدان ادب غناییست، توانسته است در آفرینش «پنج گنج» با ابداع در تعبیر، شناخت آنات، ضرورت ها و ویژگی های ادب غنایی و خط منحنی – از هنر انتخاب بحر و وزن عروضی، گزینش ساختار هنری سخن منظوم، تا بهره گیری رندانه و استادانه از نکات بلاغی و بیانی چون اطناب، ایجاز، مساوات، قصر و حصر، تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه، ایهام و توریه و بویژه مهارت، در دمیدن روح موسیقی به جان کلام منظوم و تصرف شاعرانه در ترتیب ارکان جمله در جهت «خلاف آمد عادت» – جایگاهی بلند و پایگاهی ارجمند در این نوع ادبی احراز کند و بویژه در چهار گنج نخستین، شاهکاری تقلید ناپذیر پدید آورد، چنانکه حتی در منظومه مخزن الاسرار نیز که صبغه «عرفانی» دارد – بویژه در توحیدیه ها، معراج نامه ها، مناجات نامه ها، منقبت ها و داستان های بیست مقاله – بسی از فنون یادشده را بروشنی می توان یافت.